تاریخ شاهیتاریخ شاهی، کتابی به فارسی در باره دوران حکومت سلسله قراختائیان کرمان در سده هفتم می‌باشد. ۱ - مؤلفناصرالدین منشی، [۱]
ناصرالدین منشی کرمانی، سمط العُلی ' للحضرة العلیا، ج۱، ص۵ ـ ۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۶۲ش.
مؤلف تاریخ شاهی را خواجه شهاب الدین ابوسعید معرفی کرده و گفته است که وی آن را در باره حکومت جانشینان بُراق حاجب، مؤسس سلسله قراختائیان کرمان (حک: ۶۱۹ـ ۶۳۲)، نوشته است.
قزوینی [۲]
محمد قزوینی، یادداشت‌های قزوینی، ج۲، ص۲۰، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ش.
نیز همین نظر را پذیرفته است، اما محمدابراهیم خبیصی، محرر کتاب سلجوقیان و غز در کرمان تألیف افضل الدین کرمانی به اشتباه ناصرالدین منشی را مؤلف تاریخ شاهی دانسته است. [۳]
احمد بن حامد افضل الدین کرمانی، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، ج۱، ص۲، (تحریر) محمدابراهیم خبیصی، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ش.
۲ - زمان تألیفتاریخ شاهی گویا فقط وقایع تا اواخر عهد پادشاه خاتون (۶۹۳ـ۶۹۴) را دربرداشته و قبل از انقراض ایشان تألیف شده است. [۴]
ناصرالدین منشی کرمانی، سمط العُلی ' للحضرة العلیا، ج۱، ص۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۶۲ش.
[۵]
محمد قزوینی، یادداشت‌های قزوینی، ج۲، ص۲۰، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ش.
[۶]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۱۰، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
۳ - نسخه کنونی تاریخ شاهیکتابی که اکنون با نام تاریخ شاهی قراختائیان در دست است بر اساس نسخه‌ای منحصر به فرد از تاریخ شاهی تصحیح و منتشر شده است. اما از آن‌جا که این نسخه فاقد عنوان و نام مؤلف است، نمی توان آن را بقطع همان تاریخ شاهی خواجه شهاب الدین ابوسعید دانست. این نسخه که با خط نستعلیق نگاشته شده، بدون نام ناسخ در کتابخانه ملی موجود است. [۷]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۱۲، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
۴ - محتوای تاریخ شاهیتاریخ شاهی مشتمل بر فصول متعددی است و در دو بخش تنظیم شده است. مباحث بخش اول عبارت است از: سیاست مدن، اخلاق و خصال پادشاهان و وزیران، لزوم دبیر و وزیر و آداب خدمت‌گزاری، همچنین رساله‌ای کوتاه از خواجه نصیرالدین طوسی در آیین کشورداری و ترجمه فصلی ازجاویدان خرد ابوعلی احمد بن محمد مسکویه از عربی به فارسی. بخش دوم کتاب در باره تاریخ کرمان است و مؤلف ضمن شرح رویدادهای سلطنت قُتلُغ ترکان، به اهتمام او در امور وقفی و ذکر موقوفاتش پرداخته است. آخرین فصل کتاب که ناتمام مانده، با وقایع ۶۶۸ به پایان رسیده است، [۸]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۲۸۷، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
با اینحال، در ضمن کتاب از برخی حوادث سالهای ۶۷۳ـ ۶۷۶ و ۶۷۸ نیز یاد شده است [۹]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۱۳۱، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
[۱۰]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۲۳۴ـ ۲۳۵، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
[۱۱]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۲۳۹، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
[۱۲]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۲۵۲، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
[۱۳]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۲۸۶، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
احتمالاً مؤلف از روزگار سلطنت قتلغ ترکان نگارش کتاب را آغاز کرده و آن را در حدود ۶۹۰ [۱۴]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۲۲، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
[۱۵]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۹۲ـ۹۳، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
یا در اواخر حکومت پادشاه خاتون [۱۶]
ناصرالدین منشی کرمانی، سمط العُلی ' للحضرة العلیا، ج۱، ص۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۶۲ش.
به پایان رسانده است.
گفتنی است که نویسنده در آغاز بخش دوم، آن را «مجلد سیّم» کتاب معرفی کرده است. [۱۷]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۹۲، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
همچنین ترجمه فصلی ازجاویدان خرد را پایان دیباچه یک مجلد به شمار آورده است. [۱۸]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۳۲، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
۵ - موضوع تاریخ شاهیدوجلد اول این کتاب ــ که شاید راجع به براق حاجب و رکن الدین بن براق و قطب الدین مجد بوده ــ و بخش راجع به اواخر حکومت قتلغ ترکان و احتمالاً وقایع مربوط به دوره جانشینش، جلال الدین سیورغتمش (حک: ۶۸۱ـ۶۹۳) و پادشاه خاتون هنوز پیدا نشده است. ۶ - منابع تاریخ شاهینقل روایت‌های بسیار از منابع گوناگون در بخش نخست کتاب نشان دهنده دسترسی نویسنده به کتاب‌هایی چون بدایع الازمان افضل الدین کرمانی و تاریخ جهانگشای جوینی است. [۱۹]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۵۲، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
[۲۰]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۶۷، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
[۲۱]
تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، ج۱، ص۱۴، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش.
۷ - تعلیقه بر تاریخ شاهیناصرالدین منشی کتاب سمط العلی للحضرة العلیا را به عنوان ذیل تاریخ شاهی تألیف کرد و وقایع را تا ۷۱۶ ادامه داد. [۲۲]
ناصرالدین منشی کرمانی، سمط العُلی ' للحضرة العلیا، مقدمه اقبال، صز، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۶۲ش.
۸ - کیفیت نثر تاریخ شاهینثر تاریخ شاهی به دور از تکلف و عبارات پیچیده و همراه با تمثیل‌های شعری است. ۹ - تصحیح تاریخ شاهیتاریخ شاهی با تصحیح و مقدمه محمدابراهیم باستانی پاریزی در ۱۳۵۵ش در تهران چاپ شده است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) احمد بن حامد افضل الدین کرمانی، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، (تحریر) محمدابراهیم خبیصی، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ش. (۲) تاریخ شاهی قراختائیان، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۵ش. (۳) محمد قزوینی، یادداشت‌های قزوینی، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ش. (۴) ناصرالدین منشی کرمانی، سمط العُلی ' للحضرة العلیا، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۶۲ش. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ شاهی»، شماره۳۱۰۹. |